Vele creatieve en initiatiefrijke bewoners en ondernemers, waarmee het Spijkerkwartier in Arnhem door haar roemruchte geschiedenis is gezegend, zetten zich in voor de wijk. Het bewonersplatform Spijkerkwartier, meer specifiek de Werkgroep Openbare Ruimte, zette begin 2016 in het door hen zelf geschreven Visiedocument de doelstellingen voor de wijk op een rij. Anders dan de gemeentelijke doelen (zijnde een sluitend kosten-baten vergelijk) wil het wijkplatform toekomstplannen aanjagen die meerwaarde genereren zoals de mogelijkheid om de sociale cohesie in de wijk te bevorderen, lokale en regionale economie te verbinden en een wisselwerking tussen ondernemers en bewoners te initiëren. Deze plannen zijn gericht op de toekomst, waarin de kringlopen gesloten worden en de wijk klimaatbestendig en energieneutraal wordt. De achterliggende gedachte bij dit visiedocument is dat het recept voor de juiste synergie tussen fysieke en sociaaleconomische programmering in een wijk het beste vanuit die gebruikers zelf bedacht kan worden. Die recepten staan in het visieplan.

Doel van het realiseren van de twee pilotprojecten was de uitgangspunten van het visieplan te implementeren in het (her)ontwerp van de openbare ruimte en zo tot een bewezen meerwaarde te komen van de totale buitenruimte voor zowel het Spijkerkwartier en haar bewoners als voor de stad.

Tijdens Spijkerlab 2017 werd echter duidelijk dat het bereiken en betrekken van de totale doelgroep niet makkelijk is. Woningeigenaren (corporaties en huisjesmelkers), (sociale) huurders, kleine zelfstandigen en studenten zijn moeilijk te bewegen om mee te denken en doen. De in 2017 op vaste tijden gehouden werksessies, kortom de vorm en het tijdstip waren te kwetsbaar om een continu breed gedragen proces te kunnen garanderen en op te leveren. Mede hierom werd in 2018 het tweede Spijkerlab opgestart, met als inzet het verbreden en vergroten van de doelgroep en het draagvlak.

De buitenruimte-ontwerper moet een ‘nieuwe’ rol ontwikkelen. Dat was de aanname bij aanvang van het Spijkerlab (zowel in 2017 als in 2018). De veronderstelling is dat een veranderende vorm van opdrachtgeverschap (het bewonersoverleg Spijkerkwartier in plaats van de gemeente Arnhem) vraagt om een ander ontwerpproces. In die veranderende vorm van opdrachtgeverschap kan meer verantwoordelijkheid over het budget bij de gebruiker komen te liggen. Als die gebruikers (bewoners/ondernemers) die rol op zich nemen welke vorm moet die betrokkenheid dan krijgen? Hoe bewaken we de ruimtelijke continuïteit (zowel esthetisch als functioneel) als het initiatief bij bewoners of gebruikers uit de wijk komt te liggen. Is de aanwezigheid van voldoende professionele kennis daarbij voldoende gewaarborgd en welke ingrepen vragen dan nog steeds om de regie van een ontwerper?

In 2018 is gekozen voor een streetwise benadering om een bredere doelgroep aan te spreken.

Er is letterlijk een laboratorium opstelling op straat gerealiseerd. Daarmee is het volgende onderzocht:

Lukt het om buiten de gebaande paden om bewonersparticipatie te activeren?

Lukt het om bewoners inzicht te verschaffen in het grote geheel, met onderwerpen als klimaatadaptatie, stadsecologie en de rol die bewoners daarin zelf kunnen vervullen?

Welk initiatief is van bewoners/ondernemers (de gebruikers van de wijk) te verwachten op ontwerpend vlak?

Om de visie te vertalen naar werkelijkheid is er begin 2017 het eerste Spijkerlab opgestart. Het doel van dit Stadslab was het realiseren van twee pilotprojecten op twee locaties in de wijk. Het ontwerp werd gemaakt door bewoners, in nauwe samenwerking met belanghebbende partijen (o.a. gemeente, ondernemers, culturele organisaties, corporaties, experts), met als uitgangspunten:

• klimaatbeheersing,
• onderhoud in combinatie met bewonersparticipatie,
• wijkeconomie in combinatie met bewonersparticipatie,
• synergie tussen functie en identiteit en
• grenzeloze stadsecologie,

waarin openbare ruimte en private ruimte samenwerken.

Voor Spijkerlab 2018 is met een vast en compact interdisciplinair team van bij de wijk betrokken professionele bewoners en partijen gewerkt aan het realiseren van een tijdelijke fysieke plek in de wijk. Hierbij bestond voor bewoners een groot deel van de tijd de mogelijkheid bij te dragen aan en kennis te nemen van het Spijkerlab.

Om meer bekendheid te geven aan het Spijkerlab, een grotere doelgroep te bereiken en meer draagvlak te creëren heeft het Spijkerlab het Spijkerlabmagazine uitgebracht ter verduidelijking van ‘het wat en hoe’ van het Spijkerlab, deelnemers, initiatiefnemers, het programma, inspirerende voorbeelden van tijdelijke ingrepen in de openbare ruimte en een bouwplaat waarmee ideeën voor de inrichting van één van de pilotlocaties uit Spijkerlab 2017 kon worden aangeleverd. Aan deze bouwplaat werd een prijsvraag verbonden en de prijsvraag werd weer aan de festiviteiten verbonden. Het magazine werd in een oplage van 3000 huis aan huis verspreid.

Een makelaar heeft zich bereid getoond een heel pand ter beschikking te stellen voor het Spijkerlab. Op deze plek kon het team overleggen, werden materialen opgeslagen en was het lab uiteindelijk ook fysiek aanwezig in de vorm van het Spijkerlab Festival. In de aanloop naar het festival toe was een etalage ingericht met de door bewoners en geïnteresseerden gemaakte bouwplaat maquettes. Er werden dia’s geprojecteerd van en over het Spijkerlab. Door de aanwezigheid van het team in die periode werd nieuwsgierigheid gewekt, werden vragen gesteld, werd door bewoners aangeboden te helpen. Gesprekken over de buurt en de plek kwamen op gang. Het Spijkerlab ging hierdoor ‘leven’.

Het Spijkerlab Festival zelf was een minipark (met echt gras!) dat drie dagen bestond. Tijdens het festival kon er live geminecraft worden, werden er schaal 1 op 1 maquettes voor straatmeubilair gebouwd, waren er lezingen te bezoeken, kon er samen gegeten worden van door lokale ondernemers ter beschikking gestelde (overgebleven) ingrediënten, onder het genot van een lokaal gebrouwen biertje. Op deze manier werd de gelegenheid geboden aan alle betrokkenen om te fantaseren en te ervaren wat een minipark op deze plek in het stenige Spijkerkwartier aan kwaliteit voor de openbare ruimte zou opleveren.